Қазақ өнерінің қайраткері, айтыскер ақын, термеші, сазгер, қазақша Мәуліт жырының авторы Жәкен Омаровтан алған сұхбатымызды назарларыңызға ұсынамыз.Бұл жолмен жүруге жеңілге жүгірмейтін жігер керек
– Жәкен аға, адамның ақыл-ой парасаты қаншалықты дәрежеде болса, өнері де сол биіктен көрінеді деген көзқарас бар. Осыған алып-қосарыңыз бар ма?
– Адамдықтың өзі сол ақылы мен жетесінің жеткен жеріне дейінгі дәрежеде болса керек. Ал шын өнерге келсек, ол енді екінің біріне беріле қоймас. Бізден өнердің өресін сұрап отырсаңыз, осы жасқа дейінгі өмір тәжірибемде «Шығыстың Аристотелі» атанған Әбу Насыр әл-Фарабидің жіктеуіне тең баға таппадым. «Өнердің айналасында жүргендер бар. Бірі – таза табиғи дарындылар, оларды Раббымыз солай жаратады. Екінші тобы оқып-шоқып, ізденіп, талпынып, үйреніп, еңбек қылып, тырмысып шебер атанады. Ал енді үшінші топ бар, олар – сол алғашқы екі топқа еліктейтіндер» дейді данышпан. Бұған басқа нені алып-қосайын…
– Ұлттық өнерімізді ұлықтап, асыл дінімізді жыр-термемен насихаттап жүрген танымал тұлғаның бірісіз. Үлкен өнерді ұстай білетін ірілік, ерекше мінез керек деп жатады. Осыған қатысты не айтасыз?
– Ұлттық өнер – жыр-термені «үлкен өнер» деп бағалайтындар қазір саяқ. Жасыратыны жоқ, дәстүрлі ән мен жыр-термені жалғастырып жүрген, оның аймақтық ерекшеліктерін сары майдай сақтап айтатын насихатшылардың да қатары сиреді. Жыр мен термеге сұраныс жоқ деген – жәй әңгіме. Айтушы аз, бұл жолды «ұстаушы» кем. Ал әлгі айтқан «еліктейтіндерге» сенім жоқ, олар «тойда тойып секіріп» кетуі мүмкін, бүгінгі тренд бойынша, айтқаны «өтпей» қалса, әлеуметтік желіде «хит болмай, атпай, жармай» қалса, жарты жолда «әй, пайдасыз артық дорба» деп тастап та кетуі мүмкін.
«Ірілік» деп ірі әңгіме айтып отырсыз, киелі өнердегі өр мінез дегеніңіз – қанмен келетін қасиет. Одан қалса «көргендіден» көріп, жақсыға еріп, өмірдің өзінен үйренетін жауапты жүк. Жолың болса, өзі уәлі, сөзі дуалыға кезігіп, батасын аласың. Әйтпесе жөн көрсетер ұстазға жолығып, ол өз дұғасынан қалдырмаса – бағыңның жанғаны да. Бұл жолмен жүруге керек ерекше мінез – жеңілге жүгірмейтін жігер, арзанға сатылмайтын табандылық, оңайды іздемейтін ерен еңбек, қалғанын бір Алла өзі реттейді.
Аш адамға қазанның қақпағын аша салғандай болдық…
– Бір кездері «Зікірулла» әніңіз мұсылман жамағатының әнұранына айналды. Қазіргі «Қазақияңыз» естіген жанның жүрегіне жетуде. Тұтынушының тамырын тап басып, яғни халық рухты әнге шөліркіген сәтте осындай құнды туындыны өмірге әкелудің өзі ұлы өнер деп білеміз… Бұл жайлы не дейсіз?
– Өнер – халықтікі. Шын өнерлі әркез халықпен һәм қоғаммен бірге. Қуанса – шаттанады, мұңайса – қайғырады. Небір қилы замандарда, ел басына күн туғанда, батырлар қаруын қамдап, темірші көрігін қыздырған, ал ақындар ерліктің туын өлең-жырмен тіктеп берген. Хош, бұл күндері жау азайып, басқыншы басылып тұр ма? Қайсыбір жылдары қазақтың «жер» мәселесі ел ішінде үлкен толқу тудырғанда «Қазақия» жүрегімді жарып шыққан-тын. Саясаткер емеспіз – майданда шайқасатын, депутат емеспіз – мінберде сөзін өткізетін, қолымнан келері өлең, жыр болған соң, Алладан алақан жайып сұраған дұғамды, тілегімді осы рухани туындымен жеткізгім келді. Байтақ жер, баталы ұрпақ, көк байрақты, елтаңбамызды осы өлеңмен ашықтағым келген-дағы… Алла «Қазақияма» жар болсын айттым. Шығарма тамырды дөп басып, сәтінде туса, онда біздің де уақытпен бірге қозғалып, бірге жүргеніміз шығар…
«Зікірулла» 2000 жылы елде алғаш рет орындалды. Сол кезде-ақ топырағың торқа болғыр әдебиетші ғалым, академик Тұрсынбек Кәкішев ағамыз риза болып: «Зікірулла» қазақ мұсылмандарының әнұраны болуға әбден лайық» деп телеэфирден айтып еді, одан кейін бұл сөзді сізден естіп отырмын, бағаңыз үшін рақмет. Бұл шығарма 1996 жылы шетелде шыққан, таза намыстан туған дүнием және өз уақыт-сәтінде туды деп ойлаймын. Өзіңіз білесіз, Кеңес кезінде дін ұстаған не тұлғалар желкеден атылып, жақыннан сатылды. Дінді тығылып тұтынып жүргенде Құдай жарылқап егемендік алдық, одан бірден аралас-құралас Ислам әлеміне шекараны ашып жібердік емес пе… Жаппай сіңіру, аштай тойыну, тіпті «бақылаудан шығып кетті» ғой деймін сол тұста… Оның мысалы «аш-жалаңаш адамға қазанның қақпағын аша салумен» бірдей болды ғой. Оның салдары не болды, міне бүгін мәселе болып ушығып, қоғамымыздың бітпес дау, жазылмас дертіне айналып әлекпіз.
Біз де азды-көпті діни сауатты шетелде алдық. Бірақ өз басым жоғары оқу орнын бітіріп, есейіп бардым. Ескі көзден жұрымдап жеткен дініміздің түбі терең іргетасына табанымды тіреп бардым, тарам-тарам, ағым-ағымға бөлінген жамағат біткеннің арасынан тек керегімді алып, судың беті, жардың шетімен абайлап жүріп аман қайттым десем, анығы – сол. Шетел асып жүріп алған білім, жеткен жетістігімді «Зікірулла» арқылы жеткізуге тырыстым. Қазақтың дәстүрлі діні дегеніміз – тұғырлы аят-хадистің өзі, Пайғамбардың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) түзу жолы, ата-ананың тәрбиесі, тарихымыз бен жұртымыз, бай мәдениетіміз бен ғұрпымыз, жүректің тазалығы мен ниеттің түзулігі. Демек түзу жолда екенімізге пікір, зікір, шүкір етуіміз керек. Сондықтан болар діндегі ағым-арнасы бөлек аз ғана топ болмаса, қалың қазақ жұрты бұл «Бір Аллаға мадақ – иләһи жырымды» махаббатпен қабыл алған жайы бар. «Зікірулла», «Нұрулла», «Хикметулла», «Қағбатулла» циклды Аллаға мадақ иләһи-жырларым – жалпақ елдің өз несібесі, өз ұстанымы, ғасырлардан жеткен ғұрпы, сәулелі санасы, рухының азығы, жанының қалауы, біз оны өлеңмен жеткізуші тек себепкер шығармыз.
