Көбіміз кейде қазақтың «Сенім» деген сөзіне оншалықты мән бермейтініміз рас. Бұл өзі мағынасы мен маңызы жағынан өте терең сөз. Сенім — адамның жігерін арттырып, болашаққа құлшындыратын құдреті күшті құбылыс (алдағы күнге сену, еңбекке сену, жақын адамдарға сену, Құдайға сену, т.б.). Бұл – адам алғаш жаратылған сәттен осы бүгінімізге дейін бар болмысымызды билеп алған терең ұғым. Адамның алдына қойған мақсатының айқын болуы, дүниетанымының өмірмен байланыстылығы берік сенімнен туады және әркімнің нақты іс-әрекеті мен тәжірибесіне байланысты болады.
Біз сөз етіп отырған мәселе адамдардың діни сеніміне және діни санасына да тығыз байланысты. Алайда есте ұстайтын бір нәрсе, санада қалып кеткен жағымсыз жайттар кез келген уақытта бұрқ етіп бас көтеруі ғажап емес. Мәселен, тыйым салынған бір жағдайды көрген кезде адамның жады оны міндетті түрде сақтап қояды дейді психологтар. Жадымызда сақтаулы тұрған бұл ақпарат күндердің күнінде сыртқа шығары сөзсіз. Мұндай жағдай адамды теріс пікірлерге, тіпті теріс әрекеттерге итермелеп, қалыпты деген, дәстүрлі деген жолдан тайдыра бастайды. Адам ондайда шамасы жеткенше өз-өзін қатаң бақылауда ұстауы шарт. Оның үстіне дәстүрлі діннің өкілдері адамның ой-санасын жаман пікірлер жаулай бастағанда дереу мұндай атмосферадан алыстап кетуді өсиет етеді. Өйткені адам өзінің көзқарасы радикалданып, сеніміне селкеу түсіріп жатқанын сезбей де қалуы мүмкін.
Дінді зерттеушілер дәстүрлі діннің құндылықтарымен қатар, әлемді алаңдатып отырған радикализм сынды мәселенің және жалған діни ағымдардың қоғам үшін кері әсерін үнемі айтып келеді. Осы ретте діни сананың радикалдану қаупі азаматтың өзіне де, өзгелерге де зиянды екенін естен шығармауымыз қажет. Діни санасы дұрыс қалыптасқан тұлға – отанды сүюді, өмір сүріп отырған ортаны қастерлеуді, құрметтеуді біледі.
Бүгінде кейбір азаматтарымыз деструктивті көзқарастарын өзгелерге тықпалап, келіспеген жағдайда кінәлап, айыпты санайды. Бұл оның діни санасының дұрыс қалыптастпағанын білдіреді. Егер адамның діни санасы дұрыс қалыптасса – онда ол өзге адамдардың да діни сеніміне құрметпен қарайды және олардың еркіндігін бағалай да біледі. Мамандар діни радикалдық көзқарастың пайда болуының басты екі себебі бар дейді. Олар: діни сананың толыққанды қалыптасып үлгермеуі, және елімізге сырттан енген діни радикализмның насихаттары.
Санасы радикалдарға уланған кез келген азамат дәстүрлі ұлттық рухани құндылықтарды, қалыптасқан жергілікті діни тәжірибені жоққа шығарып, мойындамайтыны жөнінде білікті сарапшылар тарапынан сан мәрте айтылуда. Олар қоғамдағы қалыпты өмірден баз кешіп, деструктивті идеологияның қолшоқпарына айналуда. Мұндай әрекеттер дәстүрлі дінді ұстанушы көпшілікке де кері әсерін тигізуде. Осыған орай, азаматтардың радикалдануына жетелейтін факторларды анықтап, олардың алдын алу бағытындағы жұмыстарды үнемі жүргізіп отыру қажеттілігі күн тәртібінен түспеуі тиіс.
Қазіргі таңда жат ағым өкілдерінің сенімі бойынша намаз оқымасаң кәпірсің, жеті күлше құдайы нан пісірсең күнәһарсың, теледидар қарасаң да, есті әуендерді тыңдасаң да, жақсы фильмдерді көрсең де – харам іс қылған боласың. Туған күн тойласаң да, наурыз мерекесін атап өтсең де, ата-баба әруағына құран оқып бағыштасаң да, алақан жайып бет сипасаң да Алланың ақ жолынан адасқан болып шыға келесің. Тіпті сырқаттанып ауырған балаларды емдеуге және емдетуге де болмайды, оларды Құдайдың өзі қорғайды дейді. Алланың «Сақтанғанды — сақтаймын» деген қағидасын қаперіне де алмайды.
Деструктивті діни ағымның әлеуметтік өмірге келтірер зардабы жоғарыдағы мәселелермен шектелмейді. Бұл ағымда «біз және олар» деген қатаң бөлісу бар. Олардың пікірі бойынша өз ағымына жатпайтын азаматтардың барлығы «адасқандар», тура жолдан тайғандар немесе «шайтан қызметкерлері» болып табылады. Көбіне деструктивті діни ағым мүшелері үшін «біз» нақты адамдарды бейнелесе, «олар» адам санатына енбей қалғандар іспеттес. Осы себепті деструктивті ағым мүшелігінен тысқары қалған сіздің отбасыңыздың мүшелері де оларға адам емес, «адасқан» сипатын алады. Бұл ағымда пікірдің жан-жақтылығы мойындалмайды. Олар үшін «ақиқат» жалғыз, ол — өз ағымының ұстанатын ілімі. Осы секілді ұстанымдар арқылы сіздің отбасылық қарым-қатынасыңыз, отбасыңызда өткен жылдардың барлығын қаламның бір сызуымен өшіріп тастауға тырысады.
Міне, деструктивті діни ағым өкілдерінің сиқы осындай. Мұндай жалған сенім шектен шығушылықтың нақ өзі. Бүгінде қоғам қысқа балақты, қауға сақалды, қара киімді адамдардан қорқа бастады. Олардың жанында жүрмек түгілі, жүздеріне қараудың өзі үрейлі.
Қазақ халқы үшін ата- анасын құрметтемеу, басшыға қарсы шығу, біреуді кәпір деп айыптау мүлдем жат нәрсе. Бұл идеологияға қарсы тұру үшін ішкі сүзгі мен діни таным қалыптастыру қажет. Дәстүрімізді және тарихымызды жас ұрпақтың бойына сіңіруіміз керек. Ата бабамыз ұстанған жолды ұстанып, ұлы ойшылдарымыз қалдырған мұраларын жандандырсақ, халқымыздың болашағы зор болмақ.Сол себепті бұл мәселелерге көңіл бөлу әрқайсымыздың азаматтық борышымыз.
Аружан АТЫМТАЕВА,
Шымкент қалаcының дін істері басқармасы «Дін мәселелерін зерттеу
орталығы» коммуналдықмемлекеттік мекемесі директорының орынбасары.
